Kripto paranın çözmeye çalıştığı birçok gerçek dünya sorunundan biri de işlem hızlarıdır. Bir ödeme göndermeniz gerektiğinde, işlem süresini bilmeniz önemlidir. Bu, geleneksel bankacılık sistemlerinde, özellikle de uluslararası ödemelerde genellikle belirsizdir. Ancak kripto paralar bu konuda çözüm sunmaktadır.
Geleneksel bankalar bazen bir ödemeyi günler içinde tamamlarken, örneğin Bitcoin aynı işlemi bir saatten de kısa bir sürede gerçekleştirebilmektedir. Dolayısıyla işlem hızı, blok zinciri ağlarının sıkça vurgulanan özelliklerinden biridir ve kripto kullanıcıları ile geliştiricilerin dikkatle takip ettiği bir metriktir.
Bu kılavuzumuzda, bir blok zinciri ağı için TPS’nin ne anlama geldiğini ve bugün TPS bakımından öne çıkan blok zinciri ağlarının neler olduğunu keşfedeceğiz.
Genel Bakış
Saniye başına işlem (TPS), bir blok zinciri ağının performansını ölçmekte kullanılan bir metriktir.
Bir blok zinciri ağında yüksek TPS tercih edilmektedir zira düşük hızlar ağ tıkanıklığına yol açabilir ve kullanıcı deneyimini olumsuz etkileyebilirler.
Blok zincirlerinde ortalama TPS ve maksimum TPS olmak üzere iki tür TPS vardır. Zira bir ağda çok sayıda kullanıcının aktif olmasının neden olduğu ağ tıkanıklığı, bir blok zincirinin hızını azaltarak gerçek zamanlı TPS’sini düşürebilir.
Yüksek TPS, bir ağın ölçeklenmesinde etkilidir; dolayısıyla bazı projeler kendi blok zincirlerinin TPS’sini artırma yolları aramaktadır.
Solana, SUI ve BSC bugün en yüksek TPS performansına sahip ağlar arasında yer almaktadır.
Saniye Başına İşlem (TPS) Nedir?
Öncelikle saniye başına işlemin ne olduğunu ele alalım. Aslında kavramın kendisi oldukça açıklayıcıdır. Adından da anlaşılacağı üzere bu, bir ağın saniyede işleyebileceği işlem sayısını ifade eder. Saniye başına işlem sayısı ağdan ağa değişiklik gösterir.
Blok zincirlerinde ortalama TPS ve maksimum TPS olmak üzere tür TPS vardır. Ortalama TPS, bir blok zincirinin olağan talebi karşılamak için harcadığı süredir. Ne var ki fiyat artışları ya da düşüşleri yaşandığı zamanlarda çok daha fazla kişi aynı anda işlem yapar. Sonuç olarak ağ tıkanıklığını önlemek için bir blok zincirinin bu talebi karşılayabilmesi gerekir.
BTC, piyasa değerine göre en büyük kripto olmasına rağmen Bitcoin aynı zamanda en düşük TPS’ye sahip olan blok zincirlerinden biridir. Kriptonun merkeziyetsiz yapısının, saniye başına gerçekleştirilen işlem sayısının düşük olması nedeniyle bazı projelerin başarısını etkilediğini belirtmekte fayda var. VISA gibi bir merkezî hizmetin saniyede 65.000’in üzerinde işlem yapabildiği görülmektedir. Bu da onun Bitcoin’den ve diğer birçok kripto para biriminden çok daha verimli bir hizmet olmasını sağlamaktadır.
TPS, Blok Zinciri Ağ Hızı İçin Ne Anlama Geliyor?
TPS sayısı, bir blok zinciri ağının hızıyla doğrudan bağlantılıdır. Belirtildiği gibi TPS, bir saniyede kaç işlem yapılabileceğini gösterir. Blok zinciri ağının hızının belirlenmesinde kullanılan tek parametre elbette TPS değildir. Bir diğer önemli husus da işlemlerin tamamlanma süresidir. Bu metrik, bir işlemin onaylanması için gereken süreyi ifade eder.
Bitcoin Saniyede Kaç İşlem Gerçekleştirebilir?
Bitcoin’in ortalama TPS’si 5’tir. Ancak koşullara göre değişiklik gösterebilen Bitcoin’in TPS’si aslında 7’ye kadar çıkabilmektedir.
Bitcoin’in başlangıcından bu yana, TPS’nin artırılmasına yönelik birkaç öneri olmuştur. Kimileri Bitcoin’in blok büyüklüğünü artırmayı önermiş, kimileri ise ağın fikir birliği mekanizmasında iyileştirmeler yapılmasını gündeme getirmiştir. Ancak Bitcoin topluluğunun ekosistemin bozulmamasını istemesi gerekçesiyle, bu önerilerin hiçbiri kabul edilmemiştir.
Bitcoin’in TPS’sini düşük kılan şey aslında yenilik eksikliğidir. Rahatlıkla 60.000 TPS’nin üzerine çıkabilen blok zincirleri olmasına karşın Bitcoin’in ortalama TPS’si beş olarak kalmaktadır. Örneğin Ethereum’un başlangıcı itibarıyla TPS’si ancak 15’e kadar çıkabiliyordu. 2022 yılının eylül ayında, fikir birliği mekanizmasını iş kanıtı (Proof of Work) yerine hisse kanıtı (Proof of Stake) olarak değiştiren bir yükseltme gerçekleştirildi. Bunun sonucunda Ethereum’un 20.000 ila 100.000 arasında TPS’yi karşılayabildiği tahmin edilmektedir.
Blok Zincirleri İçin İşlem Hızları Önemli mi?
Bilgi ve hız çağında yaşıyoruz. Dolayısıyla bireyler, işlemlerini hızlı ve sorunsuz bir şekilde gerçekleştirmeyi istemektedir. “Vakit nakittir” sözü belki de daha önce hiç bu kadar geçerli olmamıştı. Bu bağlamda birçok kişi işlem hızının bir ağın başarısı için önemli olduğu konusunda hemfikirdir.
Artık kripto endüstrisinin milyonlarca kullanıcısı bulunduğundan, bir blok zincirinin TPS’sinin yüksek olması daha da önemlidir. Daha fazla kişi kripto para kullandıkça, işlenecek işlem sayısı da artar. Bir ağ bu işlemleri hızlı bir şekilde gerçekleştiremezse bu durum ağ tıkanıklığına yol açar. Ağ tıkanıklığı, işlemlerin gerçekleştirilmesi için uzun süreler beklenmesi gerektiği anlamına gelir.
Kullanıcıların yaptıkları her işlemde, genellikle oldukça düşük olan işlem ücretleride ödemeleri gerekir. Bu da kripto paraların bazı geleneksel bankacılık çözümlerine kıyasla potansiyel olarak daha uygun maliyetli bir seçenek olmasını sağlamaktadır. Ancak geçmişte daha hızlı işlem süreleri isteyenler daha yüksek ücretler ödemeye başladılar. Amaç, daha yüksek ücretlerin işlemleri madenciler için daha cazip hâle getirmesiydi ki öyle de oldu.
Ne yazık ki daha fazla kişi daha yüksek işlem ücretlerinin daha hızlı işlem anlamına geldiğini gördükçe, herkes daha fazla ödeme yapmaya başladı. Bu durum ise ortalama bir ücretin maliyetinin pek çok kişinin karşılayamayacağı kadar yükselmesiyle sonuçlandı. Bu, bir blok zincirinde saniye başına işlem sayısının neden önemli bir metrik olduğunu göstermektedir.
Saniye Başına İşlem, Blok Zinciri Ölçeklenebilirliğini Nasıl Etkilemektedir?
Kripto sektöründe anlaşılması gereken bir diğer kavram da blok zinciri ölçeklenebilirliğidir. Kripto para ve blok zinciri kullanımı artmaya devam ettikçe, ağların da bu ilave talebi karşılayabilmesi gerekiyor. Bu, gerekli olduğunda bir ağın TPS’sini artırarak daha fazla işlem yapabilmesini sağlamak anlamına geliyor.
Blok zincirlerinde ortalama TPS ve maksimum TPS olmak üzere tür TPS olduğuna değinmiştik. Ortalama TPS, bir blok zincirinin olağan talebi karşılamak için harcadığı süredir. Ne var ki fiyat artışları ya da düşüşleri yaşandığı zamanlarda çok daha fazla kişi aynı anda işlem yapar. Sonuç olarak ağ tıkanıklığını önlemek için bir blok zincirinin bu talebi karşılayabilmesi gereklidir.
En Hızlı Kripto Ağları Hangileridir?
Geliştiriciler, neredeyse Bitcoin’in ilk çıktığı andan itibaren ölçeklenebilirlik sorunlarının olabileceğinin farkına varmışlardı. Bu nedenle birçok geliştirici, gelecekte kriptoların ölçeklenebilirliğini artıracak çözümler üzerinde çalışmaya başladı. Yıllar içerisinde binlerce yeni kripto para ortaya çıkarken, bunlardan bazıları kendi blok zincirlerini oluşturdu. Bugün en yüksek TPS’ye sahip kripto para ağlarından bazılarına göz atalım.
Solana
En hızlı ve ölçeklenebilir ağın Solana (SOL) olduğuna inanılıyor. Teknik dokümanına göre, Solana 710.000 TPS’ye ulaşabilmektedir. Ancak bu yalnızca teoriktir. Testler sırasında proje 65.000 TPS’ye kolaylıkla ulaşmıştır ve geliştiriciler 400.000 TPS’ye ulaşabileceğine inanmaktadır. CoinGecko’ya göre ağın kaydettiği en yüksek günlük ortalama TPS 1.053,7’dir. Ayrıca projenin blok tamamlanma süresi de 21 - 46 saniye arasında değişmektedir. Daha önce de belirtildiği üzere, Bitcoin’in aynı şeyi başarabilmesi için en az bir tam saat gerekmektedir.
SUI
SUI, 3 Mayıs 2023’te mainnet’ini başlatarak kullanıcılara izin gerektirmeyen bir 1. katman blok zinciri sağladı. Yukarıda da bahsi geçen CoinGecko verileri, SUI’nin ulaştığı günlük ortalama TPS’nin 854,1 olduğunu, projenin ise 125.000 TPS’ye kadar sunduğunu iddia ettiğini belirtmektedir. Doğrulayıcıların paralel işleme özelliği sayesinde ağ, işlem kapasitesini en üst düzeye çıkarmayı, gecikme süresini azaltmayı ve ölçeklenebilirliği artırmayı amaçlamaktadır. İyileştirilmiş işlem işleme, anında işlem tamamlama ve bireysel işlem doğrulama özellikleri ise ağın kapasitesini daha da artırmaktadır.
BSC
Hızlı TPS sunan başka bir ağ da BNB Smart Chain olarak da bilinen BSC’dir. CoinGecko’ya göre BSC’nin 2023’ün sonlarında kaydettiği gerçek TPS 378’tir. BSC akıllı sözleşme işlevselliği sunmaktadır ve Ethereum Sanal Makinesi ile uyumludur. Sonuç olarak BSC, bugün mevcut olan çok çeşitli Ethereum merkeziyetsiz uygulamalarına (dApp’ler) ve araçlarına erişim imkânı sağlamaktadır.
Diğer Yüksek Performanslı Ağlar Hangileridir?
Bahsetmeye değer bir başka varlık da Ethereum’dur. Şu anda en hızlı ve en ölçeklenebilir varlıklardan biridir. Ethereum 2.0 yükseltilmesinin ardından proje maksimum TPS sayısını 100.000’e çıkardı. Önceki TPS’si 12-15 olduğundan, bu gerçekten kayda değer bir başarıdır. Öte yandan Ethereum çok popüler ve yaygın olarak kullanılan bir blok zinciridir. Dolayısıyla akıllı sözleşme tabanlı dApp’lerden gelen trafiğin ve küçük işlemlerin yönetilebilmesi için de kesinlikle yüksek bir TPS’ye sahip olması gerekmektedir.
Değinilmesi gereken bir diğer varlık da Ripple tarafından oluşturulan bir kripto olan XRP’dir. Geleneksel bir blok zinciri kullanmayıp bunun yerine RippleNet adı verilen kendi versiyonunu kullanmaktadır. Ripple ve XRP, projenin merkezileşme eğilimi nedeniyle eleştirilere maruz kalsa da bugün hâlâ mevcut ağlar arasında en hızlılarından biridir. RippleNet’in 50.000 TPS’ye kadar çıkabildiği iddia ediliyor ki bu SWIFT’ten çok daha yüksektir.
Sonuç
Artan talebe bağlı olarak kripto sektöründe yıllardır hız ve ölçeklenebilirlik arayışı sürmektedir. Kripto daha yaygın kitleler tarafından benimsendikçe daha da artacak olan talebe yanıt verebilmek için gelecekte TPS’nin ne kadar artması gerekeceğini kestirmek ise oldukça zordur.
TPS’nin iyileştirilmesi bakımından kaydedilen ilerlemeler, talebi karşılayacak çözümler bulunduğunu göstermektedir ki bu da genel olarak sektörün başarısını ve sürdürülebilirliğini destekleyen bir unsurdur.
